energietransitie notitie #14/2025
Afschaffen RES en CO2-heffing
Dit is de veertiende editie van energietransitie notities - een sectie in RZ Notes over actuele ontwikkelingen in de Nederlandse energietransitie met focus op de publieke sector en de politiek.
Nieuws uit Den Haag
De vele stukken over de warmtewet (Wcw) laat ik nu achterwege. Daar gebeurd te veel in aanloop naar de stemmingen over de meer dan 50 amendementen deze week. Er zijn ook een aantal relevante of interessante documenten over andere onderwerpen:
Startnotitie Programma Energiehoofdstructuur (PEH) II. Het Programma Energiehoofdstructuur (PEH) vormt de ruimtelijke visie voor de energiehoofdstructuur van Nederland en het kabinet wil meer sturing voor locatiekeuze energie-infrastructuur.
Notitie van rapporteurs Nationaal Burgerberaad Klimaat over de behandeling van het advies van het burgerberaad. Op zich een saai kort procedureel document maar hier opgenomen vanwege het veelvuldig gebruik van het woord “ommekomst”.
Stand van zaken energiebesparing. Een saaie lange brief over een saai onderwerp waarbij het beleid vooral uitblinkt in een mozaïek van onsamenhangende maatregeltjes en goede voornemens en waarbij 8-14% reductie in 2040 (ten opzichte van?) al als succes gezien wordt.
ACM vraagt zienswijzen op nieuw ontwerpbesluit voorrang maatschappelijke projecten op stroomnet. Voor mijn collega’s in de waterschap sector interessant: “Daarnaast overweegt de ACM om een hardheidsclausule in te voeren. Dit geeft ruimte om in uitzonderlijke gevallen een specifieke partij voor te trekken als dat vanuit het nationale of regionale maatschappelijke belang nodig is. Extra stroom om de waterveiligheid te borgen kan in een specifiek geval bijvoorbeeld van groter belang zijn dan stroom voor andere partijen in de categorie veiligheid.”
Netcongestie: kleinverbruik en enkele andere onderwerpen. De minister wil blijkbaar voor het reces nog iets zeggen over “enkele andere onderwerpen” namelijk: Beter benutten van kleinverbruikers, normen voor slimme apparaten, innovatieversnelling voor slim netgebruik, invoering tijdsafhankelijk nettarief voor kleinverbruikers, dynamische energiecontracten, thuisbatterijen en netcongestie, inzicht in netbelasting, bestuurlijk akkoord Netcongestie en OV, maatschappelijk prioriteringskader, richtlijnen plaatsing transformatorhuisjes, groepstransportovereenkomst (Groeps-TO), tijdsafhankelijke nettarieven voor grootverbruikers, sectorale aanpak netcongestie en flexibel verbruik, delen van data door netbeheerders, en nationaal doel voor flexibiliteit en energieopslag.
CO₂-heffing
In lijn met het grillige en wispelturige beleid dat het inmiddels demissionaire kabinet kenmerkt, is de afschaffing van de CO₂-heffing voor de industrie nu een feit. Zelfs de VVD stemt mee (marktwerking iemand?). Dat is opmerkelijk: hoewel de heffing nog nauwelijks inkomsten of merkbaar effect heeft opgeleverd, was het wel een voorspelbaar beleidsinstrument waarmee bedrijven al rekening hielden. Bovendien heeft het op de lange termijn zeker potentie.
Het argument dat de overheid eerst haar eigen randvoorwaarden op orde moet brengen zoals het aanleggen van voldoende elektriciteitsnetcapaciteit is terecht. Maar dit is opnieuw een voorbeeld van een "salderingsregelingetje": eerst invoeren, dan twijfelen, vervolgens dreigen met afschaffing, en uiteindelijk alsnog schrappen. Dit soort inconsistent beleid is funest voor het vertrouwen en de voortgang in de energietransitie.
Ik schreef hierover al vóór de start van het huidige kabinet. Inmiddels is duidelijk dat het afschaffen van de heffing niet alleen politieke gevolgen heeft, maar ook praktische: Europese middelen waarvoor de heffing voorwaarde is, blijven nu op de plank liggen. En misschien nog belangrijker: de heffing vormt een essentieel onderdeel van de maatwerkafspraken met de industrie. Zonder dit prijsmechanisme verdwijnt een belangrijke prikkel om daadwerkelijk te verduurzamen.
Maar wacht … de maatwerkafspraken worden ook gestopt want toch wel lastig.
Toekomst RES
Sinds de motie-Erkens begin februari 2025 is er onzekerheid ontstaan over de toekomst van de RES. De motie roept op tot het opheffen van de RES-regio’s uiterlijk in 2030 omdat de RES-regio’s een onnodige bestuurslaag vormen en provincies en gemeenten beter in staat zouden zijn om de energietransitie aan te sturen. Minister Hermans gaf aan te onderzoeken hoe de RES na 2030 kan worden geïntegreerd in het Nationaal Programma Energiesysteem, dat vanaf 2026 van start gaat (zie vorige energietransitie notitie) . Tegelijkertijd benadrukken veel regio’s en de VNG het belang van regionale samenwerking, juist vanwege de complexiteit van opgaven.
Nieuwe kritiek komt vanuit de Unie van Waterschappen waar wat onvrede is over de RES-regio’s. Dat heeft te maken met het feit dat de RES ‘vleugellam’ zou zijn geworden door politieke discussies over kernenergie, windturbines die op zee en niet op land moeten komen, en het slepende debat over welke afstandsnormen bij turbines gehandhaafd moeten worden. Daar kan ik het niet geheel mee oneens zijn. Een ander argument van de waterschappen: te weinig aandacht voor bovenregionale warmtebronnen. Een goed punt op zich maar of je dat de RES kan verwijten weet ik niet. Veel RESsen doen nauwelijks aan warmte en er is een NPLW.
Leesvoer
Niestroy, Hege, Dirth, Zondervan. 2019. Europe's approach to implementing the Sustainable Development Goals: Good practices and the way forward. Al 6 jaar geleden geschreven maar uit recente gesprekken in Brussel bleek dat deze studie nog steeds wordt geciteerd en gebruikt in de EU-bubble.
Public trust and nuclear energy. Een studie van NRG, TNO and Pallas komt tot de conclusie dat "Managing public trust in nuclear energy requires a policy approach that evolves with society. Trust in nuclear energy does not emerge or endure automatically. It takes more than technical evidence or a cost-benefit analysis. It means recognising diverse public perspectives and actively involving people along the way." Een interessante afhandeling over de wisselwerking van beleid, context, en vertrouwen maar geen verassende of specifieke bevindingen.
Vacatures
Geïnteresseerd in de energietransitie en werken in de publieke sector als adviseur of interim professional? Voor mijn team bij BMC ben ik op zoek naar medior en senior adviseurs op thema’s als netcongestie, warmtetransitie en meer. E-mail voor meer informatie.