energietransitie notitie #7/2025
Dit is de zevende energietransitie notitie - een nieuwe sectie in RZ Notes over actuele ontwikkelingen in de Nederlandse energietransitie met focus op de publieke sector en de politiek.
Nieuws uit Den Haag
Weer veel nieuwe ontwikkelingen en stukken met betrekking tot de warmtetransitie:
Wetenschapstoets Wetsvoorstel Wet collectieve warmte. Aanvraag voor een wetenschapstoets naar de vragen: Gaat deze wet wel doen wat hij moet doen, namelijk een substantieel deel van de gebouwde omgeving aangesloten krijgen op een collectieve warmtevoorziening; gaat deze wet dat wel op tijd doen; en wordt de consument voldoende beschermd?
Startanalyse aardgasvrije buurten. PBL. In 2020 is de eerste versie van de Startanalyse gepubliceerd als voorbereiding op de gemeentelijke ‘Transitievisies warmte’. Eind 2026 moeten gemeenten het vervolg op die Transitievisie opleveren: een Warmteprogramma. Deze editie ondersteunt daarin met kengetallen en inzicht.
Nieuwe begrippenkaders voor warmtenetten en energiesysteem. In navolging van het Begrippenkader RES zijn recent twee nieuwe begrippenkaders ontwikkeld: het Begrippenkader Warmtenetten en het Begrippenkader Energiesysteem. Deze kaders helpen bij een gedeelde taal te gebruiken binnen de energietransitie.
In eerdere edities van de energietransitie notities schreef ik over mijn observatie — nog geen grondige analyse — van een mogelijke paradigmawissel in de energietransitie: een verschuiving van markt naar staat. De afgelopen twee weken vielen mij twee andere opvallende ontwikkelingen op. Ten eerste lijkt er een beleidsdoorbraak te zijn rondom negatieve emissies (daarover meer in de volgende editie). Ten tweede zie ik een vorm van omdenken als het gaat om energie-infrastructuur en ruimte (waarover meer hieronder). Vooral die laatste doet vermoeden dat er een nieuwe paradigmawissel op komst is.
Misschien wordt het tijd om Kuhn (The Structure of Scientific Revolutions, 1962) er weer eens bij te pakken. Een paradigmawissel, in sociale of beleidsmatige zin, verwijst immers naar een diepgaande verandering in hoe we denken over een maatschappelijk vraagstuk. Het gaat om een verschuiving in normen, waarden, overtuigingen of aanpakken die lang als vanzelfsprekend golden. Zo een omslag ontstaat vaak wanneer bestaande manieren van denken of handelen tekortschieten en geen passend antwoord meer bieden op nieuwe uitdagingen.
Ruimtelijke inpassing
Een recent advies van het College van Rijksbouwmeester & Rijksadviseurs (CRa) dat in kern zegt 'Verstop hoogspanningsnet niet, maar pas landschap aan', lijkt mij een eerste voorzet, een eerste voorzichtige poging tot een nieuwe manier van denken over en eventueel een paradigmawissel in de relatie tussen de inpassing van energie-infrastructuur in het bestaande landschap, in de schaarse ruimte.
Het idee om het landschap aan te passen aan energie-infrastructuur — in plaats van de infrastructuur te verbergen in het landschap — betekent een verandering in ontwerpfilosofie. Tot nu toe was het vaak het doel om hoogspanningsleidingen, windmolens en andere energievoorzieningen zo veel mogelijk uit het zicht te houden of weg te werken, bijvoorbeeld door ondergrondse aanleg of landschappelijke camouflage. In plaats daarvan stelt dit advies voor om juist het landschap zó in te richten dat het de aanwezigheid van energie-infrastructuur omarmt en ermee samenwerkt. Denk aan:
Ruimtelijke ontwerpen waarin infrastructuur een zichtbaar en geïntegreerd onderdeel is van het landschap.
Het creëren van nieuwe natuur- of recreatiegebieden rond hoogspanningsstations of windparken.
Het gebruik van ontwerp en architectuur om infrastructuur esthetisch aantrekkelijker te maken.
Een culturele verschuiving waarbij energievoorziening als essentieel en zichtbaar onderdeel van de leefomgeving wordt geaccepteerd.
Deze benadering past binnen een bredere paradigmawisseling in de energietransitie: van “onzichtbare energie” naar “zichtbare en verbonden energie”, waarbij energievoorziening niet alleen technisch, maar ook sociaal en ruimtelijk onderdeel wordt van onze leefomgeving.
De aanleiding voor het huidige pleidooi om het landschap aan te passen aan het hoogspanningsnet, in plaats van de infrastructuur te verbergen, komt voort uit de aanzienlijke uitbreidingen die netbeheerder TenneT de komende decennia moet realiseren. Het advies is opgesteld op verzoek van TenneT.
Een specifiek advies is nog geen paradigmawisseling, maar er lijkt wel iets in beweging. Zo beschrijft een uitgebreid artikel in NRC (30 maart 2025) hoe een relatief kleine aanpassing in vliegroutes ruimte zou kunnen creëren voor tienduizenden woningen in de regio rond Schiphol. Het stuk wijst ook op de huidige verrommeling en het inefficiënte gebruik van de ruimte, en benadrukt de noodzaak tot een fundamentele herziening van ons ruimtelijk denken.
Dit vraagstuk gaat veel verder dan alleen de energietransitie. Ook in mijn opdracht voor de gemeente Beverwijk, waar ik adviseer over grote nationale energie-infrastructuurprojecten (zoals VAWOZ, 380 kV NHN en het waterstofnetwerk NZKG), speelt de ruimtelijke puzzel een centrale rol. De grootste belemmeringen liggen vaak niet in de techniek, maar in het vasthouden aan het oude denken.
Leesvoer
- Hoe het gaat met de energietransitie? Elke partij wacht tot een ander iets doet. NRC, 27 maart 2025. „De markt kan dit niet alleen. Het is lang taboe geweest in onze liberale wereld, maar we hebben nu toch echt ingrijpen nodig” Precies waar ik in energietransitie notitie #6 over schreef. Verder wel een erg lang artikel zonder focus.
Vacatures
Geen specifieke vacatures dit keer. Wel de open uitnodiging om contact op te nemen als je wilt werken in advies- en interimopdrachten voor de publieke sector op het gebied van de energietransitie. Mijn team bij BMC kan versterking gebruiken.