energietransitie notitie #9/2025

15 May 2025

Veel documenten maar weinig voortgang

Warmtetransitie stokt, netkosten onder vuur, en circulariteit blijft lastig meetbaar

Dit is de negende editie van energietransitie notities - een sectie in RZ Notes over actuele ontwikkelingen in de Nederlandse energietransitie met focus op de publieke sector en de politiek.

Nieuws uit Den Haag

Uitsluitend warmtetransitie. Niet met opzet maar wel indicatief voor waar de focus ligt:

• Wetenschapstoets Wet collectieve warmte. vernietigende kritiek vanuit de wteenschap op de Wcw. “Het is niet duidelijk welke problemen van de huidige Warmtewet deze wet moet oplossen. Een gedegen probleemanalyse van deze wet ontbreekt.” En "Het wetsvoorstel, zoals het nu is, biedt weinig garanties voor een versnelling van de warmtetransitie of de ontwikkeling van aantrekkelijke warmtenetten voor burgers, die ook betaalbaar zijn." Zie ook Voorstel van de wetgevingsrapporteurs Wet collectieve warmte voor een brief aan de minister t.b.v. het wetgevingsoverleg op 19 mei 2025.

• Tweede nota van wijziging inzake Regels omtrent productie, transport en levering van warmte (Wet collectieve warmte). Nu gaat het echt op de details en het kleingedrukte (In artikel 6.9, tweede lid, onderdeel e, wordt na “artikel 6.5” ingevoegd “eerste lid” - zulke details dus). Dus ook veel kamervragen.

• Update financiële tegenvaller WarmtelinQ. Leuk al die beleidsstukken en studies maar de werkelijkheid in de warmtetransitie blijft weerbarstig.

IBO-rapport ‘Schakelen naar de toekomst’

In maart 2025 is het lang verwachte Interdepartementaal beleidsonderzoek bekostiging van de elektriciteitsinfrastructuur gepubliceerd. Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) over de bekostiging van de elektriciteitsinfrastructuur concludeert dat het huidige systeem onder druk staat door toenemende vraag naar netcapaciteit en lange doorlooptijden. De onderzoekers signaleren dat het systeem onvoldoende prikkels geeft voor doelmatige investeringen en gebruik van het net, en dat de kosten niet altijd eerlijk verdeeld zijn.

Het rapport verkent vijf oplossingsrichtingen: (1) verbeteren van ruimtelijke regie, (2) beter prioriteren van netinvesteringen, (3) het differentiëren van aansluitvoorwaarden en tarieven, (4) aanpassen van het aansluit- en transportrecht, en (5) verbreden van de bekostiging. De interdepartementale werkgroep beveelt aan om een mix van maatregelen verder uit te werken, waaronder het verhogen van ruimtelijke sturing en het invoeren van transportdifferentiatie. Het rapport legt de basis voor politieke keuzes over een toekomstbestendig en rechtvaardig bekostigingssysteem.

In een wetenschappelijk factsheet - Reflectie op het IBO-rapport ‘Schakelen naar de toekomst’ bekritiseert prof. dr. Machiel Mulder het IBO-rapport. Hij stelt dat het rapport een te eenzijdige focus heeft op de hoge investeringskosten, zonder voldoende aandacht voor de baten en economische voordelen die deze investeringen met zich meebrengen.

Ook de Tweede Kamer had vragen die beanmtwoord zijn in de lijst van vragen en antwoorden over het interdepartementaal beleidsonderzoek bekostiging van de elektriciteitsinfrastructuur. De vragen gaan over van alles en zijn niet altijd duidelijk gerelateerd aan het IBO. De antwoorden zijn echter wel interessant, een paar voorbeelden:

Fijn dat het ministerie bevestigd wat ik al een tijdje beweer: Lokale slimme energiesystemen zijn leuk maar structurele versterking veel belangrijker indien het gaat om laagste maatschappelijke kosten.

Zo een vraag waarvan onduidelijk is wat het kamerlid daarbij gedacht, of juist niet nagedacht heeft.

Een antwoord waarmee een mythe ontkracht wordt: kernenergie maakt netwerkkosten niet goedkoper. Uiteraard niet. Dat is geen argument tegen kernenergie maar kernenergie is gewoon geen panacee zoals veel kamerleden en mannetjes op inspraakavonden vaak beweren. Uiteraard zijn er ook vragen over SMR’s - dat is echt een rare hype aan het worden.

Ook wordt er gevraagd naar energie-planologie. Daarover meer in een editie van RZ-Notes in de komende weken.

Het IBO-rapport is technisch van aard en geschreven door en voor experten, maar raakt aan veel van de actuele kansen en knelpunten in de energietransitie. Dat blijkt ook uit de scherpe en brede belangstelling vanuit de Tweede Kamer. Mijn verwachting is dat dit rapport slechts het begin is van een bredere discussie. De vraag hoe we de uitbreiding en versterking van het elektriciteitsnet gaan financieren en betaalbaar houden, zal de komende tijd nadrukkelijker op de politieke en beleidsmatige agenda komen – en terecht.

Monitoring circulariteit

Deze maand sluit ik mijn interim-managementopdracht bij het Hoogheemraadschap van Rijnland af. Een van mijn belangrijkste taken was het opstellen van een afwegingskader voor circulariteit en het ontwikkelen van een monitoringssysteem voor circulaire prestaties.

Het afwegingskader is succesvol opgeleverd. De monitoring blijft, net als bij aanvang van mijn opdracht, een complexe en weerbarstige opgave. Al vroeg in het traject schreef ik over de knelpunten die ik voorzag — en een jaar later zijn die nog onverminderd relevant.

Terugkijkend ben ik meer dan ooit overtuigd van de kern van mijn toenmalige observatie: in de huidige fase van de circulaire transitie zijn kennis van circulariteit en het vermogen om er effectief in te opereren belangrijker dan het kunnen leveren van exacte voortgangsmetingen.

Leesvoer

• Do imports of cheap solar panel and other technologies help or hurt domestic jobs in clean energy? Hannah Ritchie, 21 april 2025.

• Tegenvaller van half miljard euro voor de staat bij belangrijk energietransitieproject. Warmtenet WarmtelinQ valt bijna twee keer duurder uit dan eerder geraamd. Het is niet het eerste energietransitieproject waarbij de overheid met een fikse tegenvaller te maken krijgt. NRC, 7 mei 2025.

Vacatures

Geïnteresseerd in de energietransitie en werken in de publiekesector als adviseur of interim professional? Voor mijn team bij BMC ben ik op zoek naar medior en senior adviseurs op thema’s als netcongestie, warmtetransitie en meer. E-mail voor meer informatie.

#energietransitienotitie